Onze maatschappij wordt steeds visueler, zowel op websites als op social media wordt het gebruik van beeld belangrijker en zie je het aantal foto’s, infographics, illustraties, video’s en GIF’s stijgen. Ook als je op Twitter gezien wilt worden, in de basis een social-mediaplatform dat zich focust op korte tekstberichten, moet je beeld gebruiken.
Maar hoe gebruik je beeld? Waar haal je beeldmateriaal vandaan en hoe zorg je ervoor dat het geen duur grapje wordt?
Visuele content wordt steeds belangrijker. We verwerken beeld sneller dan tekst en hebben er dan ook meer en meer behoefte aan in een tijdperk waar we overspoeld worden met informatie.
Door foto’s, video’s of illustraties te gebruiken, kun je jouw boodschap niet alleen laten opvallen, maar ook versterken.
Play by the rules: auteursrecht, portretrecht en creative commons
In dit digitale tijdperk kom je met al dan niet juist gebruik van afbeeldingen terecht in een ingewikkeld rechtsgebied. Het is steeds makkelijker om te downloaden en te delen. Inbreuken op auteursrechten liggen overal op de loer. En voor je het weet krijg je, zonder dat je het doorhebt, een hoge rekening in de mail én op de deurmat. Om je te helpen hebben we een aantal dingen voor je op een rijtje gezet.
En onderaan vind je een paar handige tips en links!
Auteursrecht
“Het auteursrecht is het uitsluitend recht van den maker van een werk van letterkunde, wetenschap of kunst, of van diens rechtverkrijgenden, om dit openbaar te maken en te verveelvoudigen, behoudens de beperkingen, bij de wet gesteld.”
Aldus de wet.
De term ‘copyright’ ken je ook wel. Dat is hetzelfde als ‘auteursrecht’, maar dan Engels.
Het auteursrecht betekent dat de maker van een origineel werk de enige is die het recht heeft om dat werk te vermenigvuldigen, openbaar te maken of – omdat we het hier toch om online hebben – te delen. Wanneer er sprake van is, is niet altijd duidelijk op het internet.
Het is ook steeds makkelijker geworden om zomaar van alles te delen, waardoor je ook zomaar de fout in kunt gaan. Dus let op!
Portretrecht
Auteursrecht is niet het enige waarom je een afbeelding niet zonder toestemming zou mogen delen. Je dient ook rekening te houden met het portretrecht.
Hierbij gaat het niet om de maker van een foto of video, maar om degene die er op of in te zien is. De geportretteerde heeft het recht om zich te verzetten als jij een beeld van hem of haar publiceert of deelt zonder dat diegene daarmee heeft ingestemd.
Bij de term ‘portretrecht’ denk je misschien enkel aan portretfoto’s of interviews met mensen die van schouders tot kruin in beeld worden gebracht, maar het recht kan ook betrekking hebben op groepsfoto’s of straatbeelden.
Het gaat namelijk om herkenning. Zolang iemand herkenbaar in beeld is gebracht, is er sprake van portretrecht. En je kunt iemand natuurlijk ook herkennen aan zijn of haar kapsel, loopje, jas of silhouet.
Creative Commons en andere licenties
Bij het maken van een auteursrechtelijk beschermd werk blijft, zoals de naam het al zegt, het auteursrecht altijd bij de auteur. Het is de auteur die bepaald waar, wanneer en onder welke voorwaarden het werk gebruikt mag worden.
De auteur of maker kan wel alle rechten volledig overdragen of juist alle rechten bij zich houden. Ook kan hij middels licenties iemand beperkte rechten geven: je mag het gebruiken met naamsvermelding, het mag niet-commercieel gebruikt worden, het mag wel of niet bewerkt worden (…).
‘Sommige rechten voorbehouden’ zegmaar.
Je hebt vast wel van de ‘creative commons’ gehoord. De licentie die al een aantal jaar een groot deel van de visuele content op het internet overheerst. Als je foto’s zoekt in de creative commons sectie van bijvoorbeeld flickr.com, wordt er beeld gepresenteerd dat onder verschillende voorwaarden gebruikt mag worden.
Als non-profit is de voorwaarde ‘niet-commercieel gebruik’ het meest interessant. De grens tussen commercieel en niet-commercieel gebruik is soms echter lastig te bepalen…
Oh! Ook handig om te weten: 70 jaar nadat de maker is overleden, verdwijnt het auteursrecht en wordt zijn of haar werk ‘Publiek Domein’. Daarom is de Rijksstudio van het Rijksmuseum zo’n enorme schat aan beeldmateriaal dat je mag gebruiken en verschenen er in 2015 (70 jaar na de dood van Piet Mondriaan) ineens Victory Boogie Woogie brillendoekjes en t-shirts in winkels.
De makkelijkste uitweg is echter nog steeds het gebruik van rechtenvrije ‘stockfoto’s’.
Maar waar vind je die?
10 websites die je als non-profit zeker kunt gebruiken als beeldbron
Van vrij te gebruiken stockfoto’s zonder auteursrechten tot fraai archiefmateriaal en schilderijen die vanwege de leeftijd in het publieke domein zijn beland. Onze websitetips:
Beeld zonder auteursrecht
1. Groot, scherp en vrij te gebruiken: Lifeofpix.com
Grote en scherpe foto’s zonder auteursrecht, die je ook commercieel mag gebruiken. In de kleine lettertjes onderaan de eerste reuzenfoto op de pagina ‘about’ staat nog een keer bevestigend: “All images are donated to the public domain”.
2. Creative Commons Zero: Pexels.com
“Best free stockphoto’s in one place”, aldus de website zelf. Als je naar de pagina ‘licence’ gaat voor een extra check, krijg je medeleven van de mensen van Pexels. Ze zeggen dat al die complexe licentieregels lastig te begrijpen zijn en dat daarom alle foto’s in hun database onder de Creative Commons Zero (CC0) licentie vallen. De afbeeldingen zijn dus volledig vrij te bewerken, kopiëren en gebruiken. En dan het verlossende woord: ‘attribution is not required’.
3. Hetzelfde geldt voor: Pixabay.com
Alle beelden zijn volledig vrij te gebruiken. Als je een beetje verder zoekt naar informatie over de licentie, zie je dat ze wel nog wijzen op het portretrecht. Dat kun je eigenlijk alleen vermijden door foto’s zonder mensen te gebruiken: “Identifiable people may not appear in a bad light or in a way that they may find offensive, unless they give their consent.”
“Zolang iemand herkenbaar in beeld is gebracht, is er sprake van portretrecht”
4. Mooie stockfoto’s, zonder auteursrechten: Stocksnap.io
‘Beautiful free stockphoto’s’, al zeggen ze het zelf. Ook de beelden in hun database vallen onder de CC0 licentie, kennen geen auteursrecht en zijn dus volledig vrij te kopiëren, bewerken, verspreiden en gebruiken. Zelfs voor commerciële doeleinden. Samen met Pexels een van onze favoriete websites voor beeld.
5. Free (do whatever you want) high-resolution photo’s: Unsplash.com
Ook met een Creative Commons Zero licentie.
Zoek in de Creative Commons voor aangepast auteursrecht
Hier is niet alles volledig rechtenvrij, maar kun je onder bepaalde voorwaarden wel mooie beelden vinden, die misschien unieker zijn dan de gratis stockfoto’s die iedereen mag gebruiken (en die iedereen dus ook gebruikt).
6. De ‘go-to’ fotodatabase voor fraai beeld: Flickr.com
Bekende fotodatabase waar mensen zelfgemaakte foto’s opzetten. Je kunt hier je zoekresultaten filteren op bepaalde licenties. De organisatie heeft hun website opgezet met twee hoofddoelen: “We want to help people make their photos available to the people who matter to them” en “we want to enable new ways of organizing photos and video.”
Let wel op de licenties! Bij de meeste foto’s is minstens een naamsvermelding van de fotograaf gewenst en niet alle foto’s mag je bewerken.
7. Creative Commons in Wikipedia stijl: Wikimedia Commons
Een collectie van bijna 40 miljoen media files ‘to which anyone can contribute’.
8. Zeker de moeite waard een kijkje te nemen: GaHetNa
De online beeldcollectie van het Nationaal Archief. Ook andere archieven stellen hun documenten (langzaam maar gestaag) meer en meer beschikbaar online. Een positieve ontwikkeling! Een deel van de beelden van GaHetNa zijn onder bepaalde voorwaarden te bestellen en gebruiken, maar niet alle beelden zijn rechtenvrij.
Een bronvermelding is vaak gewenst. De beelden die er zijn om te gebruiken, maken het zeker de moeite waard een kijkje te nemen.
“Wat wel en niet kan/mag hangt af van het auteursrecht dat op de foto berust, de eventueel op de foto afgebeelde personen, gebouwen of kunstwerken en het doel waarvoor u de foto wilt gaan gebruiken.”
Dit typt het Nationaal Archief, rekening houdend met ook het portretrecht, waar we het hierboven over hadden.
Na 70 jaar in het Publiek Domein
9. Ik heb hem al een keer genoemd: De rijksstudio van het Rijksmuseum
In de woorden van het museum zelf: “Duik in de collectie”. Het moet wel passen bij jouw verhaal en de content die je presenteert op de website van jouw non-profit, maar je kunt hier terecht voor genoeg schilderijen in het publieke domein.
Het zijn grote bestanden en hartstikke scherp, mocht je een detail willen uitlichten.
10. Europees erfgoed in beeld: Europeana
Pro- Europees cultureel erfgoed en een bredere collectie dan het Rijksmuseum met ook teksten, boeken en video’s. Een groot deel valt in het publiek domein, maar je kunt ook werken vinden die onder bepaalde licenties vallen. Dus let wel goed op! Je kunt ook op licentie zoeken.
Maak zelf beeld! Gebruik deze tools
Op het internet kun je soms wel uren naar beneden scrollen tussen het eindeloze aanbod aan beeld. Dan is het weer te vaag, dan weer het verkeerde kleurenpalet … en dat lettertype zou je het liefst veranderen. Dat kan!
Wil je graag zelf je afbeeldingen maken of bestaande foto’s bewerken, dan kan dat uiteraard ook. De bekendste zijn wel Adobe Photoshop en Illustrator. Ik heb nog niet ontdekt wat je er niet mee kan maken, maar het kost wel geld en vele tutorials voor je het volledig onder de knie hebt.
Dat is allemaal zeker de moeite waard, maar om je te helpen nu al aan de gang te gaan voor wat minder of geen geld, heb ik het internet afgezocht voor een aantal handige tools.
Hier maak je de mooiste quote’s, posters, infographics en GIF’s mee:
Gimp
Eerst nog even dit. Gimp, GNU Image Manipulation Program, is een open source beeldbewerkingsprogramma dat zich kan meten met Adobe Photoshop. “As close to photoshop as you can get”, volgens Buffer Social. GIMP is vrij te gebruiken software, die onder de General Public License valt. Een gratis fotobewerker, wie wilt dat nou niet?
Handige bewerkingstools
Canva
Een van de meest complete tools om afbeeldingen te bewerken of te maken. Canva maakt het ook voor de niet-designers hartstikke makkelijk om een sprekende afbeelding in elkaar te zetten. Je kunt er gratis gebruik van maken, maar voor sommige templates, illustraties, lay-outs en achtergronden kosten geld.
Picmonkey
Naast dat Picmonkey een gebruiksvriendelijke start-to-finish tool is, heeft dit programma ook een interessant blog en publiceren ze tutorials om je op gang te helpen. “Don’t forget to open the editor and flex your creative muscles as you learn”, aldus Picmonkey.
Infographics
Met infographics kun je grote hoeveelheden data in een of enkele oogopslagen delen met je lezers door een overzichtelijk beeld met sprekende grafieken of illustraties. Je ziet ze vandaag de dag steeds meer verschijnen in je zoekresultaten en op sociale media. Hoe maak je ze zelf?
Venngage
Venngage is redelijk uitgebreid en je kunt zowel gratis als betaald aan de slag (uiteraard met meer keuze en opties als je betaald). Je kunt makkelijk wel honderd verschillende infographics maken, binnen allerlei verschillende thema’s: van geografische informatie tot recepten of een tijdlijn. Pas bij een betaald premium account kun je jouw infographics, niet alleen meteen delen, maar ook eerst opslaan.
Easel.ly
Een ‘drag-and-drop’ infographic tool, waarmee je op interactieve layouts, templates of een leeg vlak zonder voorinstellingen op een makkelijke manier informatieve diagrammen en illustraties kunt maken. Dit doe je door icoontjes, vormen, objecten en tekst toe te voegen, te verslepen en te bewerken. Maar, let op! Niet alle versleepbare plaatjes zijn gratis. Wij zijn er ook mee aan de gang gegaan. Hier zie je een screenshot:
Quotes
Wil je zonder al teveel moeite en snel een quote maken? Maak dan gebruik van onderstaande tools:
Quotescover.com
Wil je meer variatie? Ga dan naar Quotescover. Op deze site kun je ook verschillende formaten en achtergronden kiezen en door een eindeloos aantal font- en kleurencombinaties heen scrollen:
Nu heb je zelf het auteursrecht in handen!
Handige bronnen
Om het je makkelijker te maken – want wanneer mag je nu wel of niet een afbeelding gebruiken? – heeft jurist, fotograaf, blogger en eigenaar van het juridisch advieskantoor ‘Charlotte’s Law & Fine Prints’, Charlotte Meindersma een website en blog waar je nog veel meer informatie over eerlijk en juist beeldgebruik vindt, waar ik ook regelmatig op kijk om te checken of ik het wel goed doe.
Je kunt ook kijken op auteursrecht.nl, waar je van alles kunt vinden over auteursrecht en het gebruik van werk.
Of op creativecommons.nl over de Creative Commons licentie.